Колонка ректора

«Үөрэнэрбит да, үөрэтэрбит да тупсан иһэр...». Интервью ректора газете «Саха сирэ»

Евгения Михайлова: “Үөрэнэрбит да, үөрэтэрбит да тупсан иһэр...”

Онон, быйыл, этэргэ дылы, Үс саханы үөрэхтээбит, Түөрт саханы төлкөлөөбүт  бас-көс туттар үрдүк үөрэхпит кыһатын – Саха государственнай университетын – билиҥҥинэн М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральнай университеппыт  үбүлүөйдээх сыла. Ол курдук, Саха сиригэр университетскай үрдүк үөрэхтээһинсаҕаламмыта 60 сыла туолар. Бу кэрэ-бэлиэ сабыытыйанан уонна эдэр дьоҥҥо үөрэххэ туттарсар эппиэтинэстээх кэмнэрэ үүммүтүнэн итиэннэ “Азия оҕолоро” спортивнай оонньуу саҕаламмытынансибээстээн, биһиги университет ректора, педагогическай наука доктора Евгения Исаевна Михайловалыын көрүстүбүт.

 

“Биһиэхэ – хаачыстыба сыла!”

Евгения Исаевна кабинетыгар үлэлиир остуолугар икки вазаҕа кини сөбүлүүр сибэккилэрэ --  кэрэ бэйэлээх мап-маҥан тыыннаах розалар тураллара, хайдах эрэ, ураты дьоһун, бырааһынньыктыы настарыанньаны биэрэллэр...

–       Үбүлүөйгүт чугаһаата, Евгения Исаевна? Бастатан туран, эйигин, салайар кэлэктиипкин, устудьуоннары бука барыгытын бу кэрэ-бэлиэ, Саха сирин дьонугар-сэргэтигэр бука барыбытыгар күндү сабыытыйанан эҕэрдэлиибит! Үбүлүөйдээх сылга сонуҥҥут да элбэх буолуо...

–       Махтал! Чуолаан, 1956 сыллаахха атырдьах ыйыгар Дьокуускайдааҕы педагогическай институт университет статуһун ылбыта. Онон, өрөспүүбүлүкэҕэ университетскай үрдүк үөрэхтээһин төгүрүк даатата буолар. Бу үөрүүлээх сабыытыйабытын аны күһүн сэтинньи бүтүүтэ бэлиэтиэхпит.Сүрүн тэрээһиммит сэтинньи 30 күнүгэр ыытыллыаҕа.

Бастатан туран, биһиги быйыл университеппытыгар Хаачыстыба сылын биллэрдибит. 2021 сылга диэри аккредитациябытын ситиһиилээхтик аастыбыт. Бу -- 300-чэкэ үөрэхтээһин бырагыраамата, 60-ча магистрскай, 40-ча  аспирантскай бырагыраама. Онон, үөрэхтээһин бары хайысхаларыгар, бары таһымыгар аккредитациялаахпыт. Бэртээхэй кампустааххыт диэн 20 эксперт кэлэн көрөн, сөҕөн барбыта. Устудьуоннар билиилэрин хаачыстыбатын эмиэ сэргээбиттэрэ. Биһиги бу манна, Сэргэлээххэ, биэс үөрэнэр корпустаахпыт, уопсайа 6000 миэстэлээх устудьуоннар олороллоругар уопсай дьиэлэрдээхпит. Медицинскэй клиника, Арктическай инновационнай центрга саҥалыы тииптээхлабораториялар бааллар, саҥа, медицинскэй үөрэҕи чиҥэтэр тренинговый центр үлэлиир.Үс сылы быһа туруорсаммыт, быйыл өссө биир саҥа общежитие тутуута Губин аатынан уулуссаҕа атырдьах ыйыгар тутуута саҕаланыаҕа. Манна пединститут уонна үп-экономика институтун устудьуоннара олоруохтара.  Үбүлүөйбүтүгэр да бэлэмнэнэбит.“Азия оҕолорун” да көрсө өрөмүөн бөҕөтө буолла.“Сэргэлээх уоттара” Култуура киинин билигин киирэн көрүөхпүт – хаппытаалынай өрөмүөнүн кэнниттэн отой тупсан турар...

 

Ситиһии устудьуону кынаттыыр...

–        Быйыл олимпиадаларга ситиһиибит үгүс. Математикаҕа-механикаҕа Бүтүн Россиятааҕы олимпиадаҕа 1-кы миэстэ, физиктэрбит 1-кы миэстэ, медиктэрбит үөртүлэр --   хирургияҕа эмиэ Бүтүн Россиятааҕы олимпиадаҕа 2-с миэстэ, историктарбыт эмиэ кыайан-хотон кэллилэр. Горняктарбыт, геологтарбыт, газовиктарбыт, нефтяниктарбыт уонна энергетиктарбыт эмиэ быйыл, бу олох саҥардыы ситиһии көтөллөннүлэр – Россияҕа 2-с миэстэлээхтэр. Историктарбыт норуоттар икки ардыларынааҕы олимпиадаҕа Астанаҕа хайҕаннылар, эмиэ 2-с миэстэлэр. Аны спортсменнарбыт кыайыыларын эбэн кэбиһиҥ. Егор Пономарев, Виктор Рассадин, Василий Егоров – бу биһиги уолаттарбыт. Егор Филиппов эмиэ биһиги устудьуоммут, магистратураҕа үөрэнэр. Виктор Лебедев -- ХИФУ выпускнига. Уопсайынан, Россия сүүмэрдэммит хамаандаларыгар биһиги 30-тан тахса устудьуоммут киирэр. Оттон култуураҕа, искусствоҕа талаан туһунан ааҕа да барбаккын... оннук элбэх.  “Интерфакс” уонна “Эхо Москвы” ыытар национальнай рейтиннэринэн биһиги 29-с миэстэҕэ сылдьабыт. 30 бастыҥ вуз иһигэр киирдибит.“Үөрэхтээһин бырагыраамаларын хаачыстыбата” номинацияҕа дойду вузтарыгар 8-с миэстэҕэ таҕыстыбыт.

Ситиһии хайа баҕарар устудьуону, хайа баҕарар киһини кынаттыыр буоллаҕа. Онон, мин кинилэртэн өссө үгүһү күүтэбин.

 

Саҥа дьон - тыа сиригэр!

–       Эһиги бэртээхэй үчүгэй хамсааһыны саҕалаабыккыт дии, Евгения Исаевна -- “Выпускник-2016: за новое село” диэн... Ол аата, саҥа дьон, ыччат, эдэр специалист кэлэн, тыа сирин саҥалыы сайыннарар, сэргэхситэр, сөргүтэр буоллаҕа...

–        Оннук диэххэ сөп. Ити туохтан саҕаламмытай диэтэххэ...  “Дьэ, ыччаттарбыт үөрэхтэрин бүтэрэн баран тыа сиригэр, дойдуларыгар төннүбэттэр, бары куоракка хаала сатыыллар...”, -- диэн үгүс киһи хомуруйарын истэ сатаан баран, толкуйга түспүтүм, уонна, санаа киирэн, үөрэхтэрин быйыл бүтэрээччилэрбэр этии киллэрбитим. Оннук үөскээбитэ “Выпускник-2016: за новое село” диэн хамсааһын идиэйэтэ. Олунньу ыйтан саҕалаан, выпускниктары кытта сүбэлэһэн баран, график оҥорон, хас биирдии улуус аҕа баһылыгын кытта көрсүһүүлэрин былааннаабыппыт. Онон, улуустар баһылыктара бары кэриэтэ кэлэн, устудьуоннары кытта көрсүстүлэр, кэпсэттилэр. Сирэй көрсөн олорон сэһэргэһэр быдан көдьүүстээҕэ биллэр. Оҕолор үгүстэрэ бу көрсүһүүлэргэ, улуустарыгар тиийэн тугу-ханныгы үлэлиэхтэригэр, производствоҕа, улуус, нэһилиэк олоҕор туох саҥа, сонун  сүүрээни киллэриэхтэригэр  бэйэлэрэ бырайыактаах тиийбиттэрэ. Ону билиһиннэрэн, баһылыктарын тылын-өһүн истэн, өйөбүл ылан, итэҕэйэн, бэйэлэригэр быһарыныы ылыммыттара. Онон, түмүгэр,биһиги былааннаабыппыт курдук, университеты быйыл бүтэрбит ыччаттарбыт, эдэр специалистарбыт 31 бырыһыаннара тыа сиригэр, улуустарга, нэһилиэктэргэ үлэлии бардылар.

–        Сүрүннээн ханнык исписэлиистэр?

–        Биллэн турар, бастатан туран, учууталлар, быраастар, фармацевтар, программистар... Итиэннэ, Ил Дархаммыт Егор Афанасьевич Борисов быйыл Тупсаран оҥоруу сылын биллэрбитинэн, ОДьКХ исписэлиистэрэ бэйэлэрэ тылланан улуустарга үлэлии бардылар.

–        Чахчы, маладьыастар эбит!

–        Бэйэм хаһан эрэ, математика учуутала дипломнаах бу университеппын бүтэрэрбэр, оччотооҕу үөрэх миниистирэ, олус ытыктыы саныыр киһим Николай Иванович Шарин көрдөһүүтүнэн, бииргэ үөрэнэн бүтэрэр оҕолорбор тыа сиригэр үлэлии барыаҕыҥ диэн конференцияҕа ыҥырыы таһаарбыппын өйдөөн кэллим... Ыҥырыы таһаарбыт киһи хайыамый, холобур буоллаҕым! Онно, хоту Булуҥ оройуонугар үлэлии тиийбиппэр тыраахтарынан көрсөн, Намыыга илдьибиттэрин олох бу баар курдук саныыбын... Бэркэ үлэлээбиппит. Тутар этэрээккэ сылдьыбыт буоламмын, куорат кыыһа тугу барытын сатыырым: оһох да өрөмүөннүүрүм, долбуур да саайарым... Тылгын биэрдиҥ – толор! Мин оҕолорго бэйэм олохпуттан итинник түгэннэри эмиэ кэпсиибин. Сэргииллэр.

Биһиги быйылгы выпускниктарбыт 3-түү сылга дуогабардаһан үлэлии бардылар. Биллэн турар, тиийээттэрин кытта барыларын олорор дьиэнэн-уотунан хааччыйа охсубаттара буолуо, ол эрээри, кыһаллыахтаахтар. Барыларын хонтуруолга ылан, сибээстэһэ олоруохпут.

 

Бүддьүөт миэстэтэ элбиир

–       Абитуриеннарга, дьэ, түбүктээх, долгутуулаах  кэмнэр тиийэн кэллилэр. Быйыл бүддьүөт миэстэтэ аччыыр дуу, элбиир дуу?

–       Бүддьүөт миэстэтэ быйыл 14 бырыһыан элбиир. Ол аата 400 миэстэнэн элбээтибит. Ити федеральнай үбүлээһин суотугар. Магистратура миэстэтэ 2 төгүл улаатта. Аспирантура оннунан хаалла.

 

WhatsApp-ка итэҕэйиэххэ, итэҕэйимиэххэ?!

–       Бу саас WhatsApp-ка, университекка үөрэх төлөбүрэ олус улааппыт диэн  сурах тарҕанна, төрөппүттэр айманнылар, долгуйдулар... Ити төһөтө кырдьыгый-сымыйаный?

–        Быйыл биһиги 6000 устудьуону үөрэххэ ылыахтаахпыт – бу рекорднай сыыппара! Итинтэн 4 тыһыынчата – федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи бүддьүөт үбүлүүр миэстэтэ буолар.

Сыана оннук улаханнык ыараабата диэххэ наада, былырыыҥҥы таһымыгар хаалла. Ортотунан, 140-тэн 200 тыһыынча солкуобайга тиийэр. Атын вузтарга тэҥнээтэххэ, биһиги сыанабыт өссө ама. Саамай аллараа таһымынан быһабыт. Холобура, бакалавриат -- математика 150 тыһ. солкуобай, культурология – 229 тыһ.солкуобай буолар. Культурология тоҕо ыараханый диэтэххэ – элбэх киһи куонкурустаһар, ол иһин.

 

Дьулуурдаах устудьуоннар үөрдэллэр

– Үөрэххэ киирии  орто баала быйыл хаһый?

– Киирии баал 67 буоларыгар сорук туруоруннубут. Былырыын 65 этэ. Бу көрдөрүүттэн түһүөхпүт суоҕа диэн эрэнэбит.

Ити, төлөбүрдээх  үөрэххэ дьон, төрөппүттэр даҕаны биири өйдүөхтэрин наада: вуз сыананы аччатар бырааптаах. Холобура, устудьуон бааллара үрдүк буоллаҕына, сессиятын барытын үчүгэйдик туттардаҕына, биитэр материальнай өттүнэн уустук балаһыанньалааҕын туоһулуур докумуоннардаах буоллаҕына бу суумма аччатыллыан сөп.

–       Университет преподавателин орто хамнаһа билигин төһөнүй?

–       Преподавателлэр орто хамнастара 65 тыһ. солкуобайга тэҥнэһэр. Биллэн турар, ол иһигэр эдэрдэргэ, саҥа саҕалаан эрээччилэргэ,  35 тыһ. солкуобай хамнастаахтар эмиэ бааллар. Мин кинилэри үлэлии-үлэлии салгыы үөрэнэллэригэр сүбэлиибин. Профессордар 70 -140 тыһыынчаҕа тиийэ хамнаһы аахсаллар. Билигин биһиги  сорукпутунан преподаватель орто хамнаһын 80 тыһыынча солкуобайга тиэрдии буолар. Ким үчүгэйдик үлэлиир, ол дьоһуннаах хамнаһы ылыахтаах.

–        Евгения Исаевна, аныгы устудьуон үөрэҕи билиитин хаачыстыбатын эн хайдах сыаналыыгын?

–        Оҕолор тупсан иһэллэр. Билиилэрэ-көрүүлэрэ сүрдээх киэҥ. Тылы билиилэрэ үөрдэр. Омук тылын эрэ билиини эппэппин, нуучча тылын, саха тылын хаачыстыбалаахтык билэр оҕо ахсаана элбиирэ үөрүүлээх. Үөрэх хаачыстыбата үрдүүрүн биир маннык холобуртан өтө көрүөххэ сөп: мин манна үлэлии кэлэрбэр, университекка уопсайынан бастакы семестр кэнниттэн устудьуон 43 бырыһыана сессиятын кыайан туттарбакка, үөрэхтэн туоратыллар этэ... Ордук математикаҕа, физикаҕа, уопсайынан техническэй хайысхалаах биридимиэттэргэ доҕолоҥнуур эбит этилэрэ. Билигин хартыына тосту уларыйда – отсев ортотунан 7 бырыһыаҥҥа диэри түстэ. Ити үөрдэр. Урут истипиэндийэ ылбат ыччат элбэх этэ -- устудьуон уопсай ахсаанын 34 бырыһыана. Оттон билигин устудьуон 68 бырыһыана истипиэндийэ ылар. Ол аата, үһэ суох, ситиһиилээхтик үөрэнэр. Устудьуон 10 бырыһыана үрдэтиллибит истипиэндийэни ылар. Манна бастатан туран үөрэх хаачыстыбата, талаан, уопсастыбаннай үлэҕэ, спортка ситиһии көрүллэллэр. Ол аата, ыччаттарбытын оскуолаҕа да, вузка да ордуктук, хаачыстыбалаахтык үөрэтэр буолан иһэбит! Бу, биллэн турар,  инникигэ эрэли үөскэтэр.

–       Евгения Исаевна, кэпсээниҥ иһин махтал!

 

Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаhыат